Chẩn Đoán Hình Ảnh

Chụp X-quang

Chụp X-quang là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh cơ bản và phổ biến nhất, được triển khai rộng rãi tại các cơ sở y tế có đủ điều kiện kỹ thuật. Kỹ thuật này sử dụng tia X, một dạng bức xạ điện từ, xuyên qua cơ thể để tạo ra hình ảnh hai chiều trên phim chụp hoặc cảm biến kỹ thuật số, dựa trên sự khác biệt về khả năng hấp thụ tia X giữa các mô. Trong quy trình, bệnh nhân được định vị giữa nguồn phát tia X và thiết bị thu nhận, với yêu cầu giữ nguyên tư thế trong thời gian ngắn để đảm bảo chất lượng hình ảnh.

Kết quả cho thấy mô đặc như xương hiển thị màu trắng do hấp thụ tia X nhiều, trong khi mô mềm hiển thị các mức độ xám khác nhau. Chụp X-quang được chỉ định để đánh giá các bệnh lý xương khớp (gãy xương, thoái hóa khớp), phổi (viêm phổi, lao phổi), tim (phì đại tim) và một số tình trạng khác, nhờ ưu điểm thực hiện nhanh, chi phí thấp và tính sẵn có cao trong thực hành lâm sàng.

Chụp cắt lớp vi tính (CT Scan)

Chụp cắt lớp vi tính (Computed Tomography - CT Scan) là một kỹ thuật tiên tiến, cho phép quan sát các mặt cắt ngang của cơ thể với độ chi tiết cao hơn đáng kể so với X-quang thông thường. Phương pháp này kết hợp nhiều lần chụp tia X từ các góc độ khác nhau, sau đó sử dụng phần mềm máy tính để tái tạo thành hình ảnh lát cắt hoặc mô hình 3D.

Trong quá trình thực hiện, bệnh nhân nằm trên bàn chụp di chuyển qua một vòng tròn chứa nguồn tia X và bộ cảm biến, với thời gian chụp thường chỉ vài phút. CT Scan được ứng dụng rộng rãi trong chẩn đoán các bệnh lý phức tạp ở vùng bụng-chậu, ngực, sọ não, xoang và cột sống, đặc biệt hiệu quả trong các tình huống cấp cứu như chấn thương sọ não, đột quỵ hoặc đau bụng cấp. Kỹ thuật này cung cấp hình ảnh nhanh chóng và chi tiết, hỗ trợ đắc lực cho việc đánh giá và quản lý các tình trạng bệnh lý nghiêm trọng.

Chụp cộng hưởng từ (MRI)

Chụp cộng hưởng từ (Magnetic Resonance Imaging - MRI) là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh không sử dụng bức xạ ion hóa, dựa trên nguyên lý cộng hưởng từ hạt nhân để tạo hình ảnh chi tiết của các mô trong cơ thể. MRI sử dụng từ trường mạnh và sóng radio để kích thích các nguyên tử hydro trong nước và lipid, sau đó ghi nhận tín hiệu phát ra khi các nguyên tử trở về trạng thái ban đầu, được xử lý thành hình ảnh bởi hệ thống máy tính.

Quy trình yêu cầu bệnh nhân nằm trong một ống chụp có từ trường mạnh, thường kéo dài từ 30 đến 60 phút. MRI đặc biệt ưu việt trong việc khảo sát mô mềm, với độ tương phản cao giữa các loại mô, được chỉ định để chẩn đoán các bệnh lý thần kinh (u não, tổn thương tủy sống), cơ xương khớp (rách dây chằng, thoái hóa sụn) và các cơ quan nội tạng như tim, gan. Kỹ thuật này cho phép phát hiện các tổn thương nhỏ hoặc phức tạp mà các phương pháp khác khó đánh giá.

Siêu âm

Siêu âm là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh sử dụng sóng âm thanh tần số cao, vượt ngưỡng nghe của con người, để tạo ra hình ảnh thời gian thực của các cấu trúc bên trong cơ thể mà không cần bức xạ ion hóa.

Trong quá trình thực hiện, một lớp gel dẫn truyền được bôi lên da để tăng hiệu quả tiếp xúc giữa đầu dò và cơ thể; sóng âm phát ra từ đầu dò xuyên qua mô, phản xạ lại khi gặp các bề mặt có mật độ khác nhau, sau đó được xử lý thành hình ảnh. Siêu âm được ứng dụng rộng rãi trong sản khoa (theo dõi thai nhi), tim mạch (đánh giá chức năng tim), khảo sát bụng (gan, thận, lách) và các cấu trúc bề mặt (tuyến giáp, cơ xương khớp). Siêu âm Doppler bổ sung khả năng đánh giá dòng chảy máu, hỗ trợ phát hiện hẹp hoặc tắc mạch. Kỹ thuật này đặc biệt an toàn, phù hợp cho phụ nữ mang thai và trẻ em, với chi phí thấp và tính linh hoạt cao.

Chụp mạch máu (Angiography)

Chụp mạch máu (Angiography) là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh chuyên sâu, kết hợp tiêm thuốc cản quang vào hệ mạch máu với chụp tia X hoặc CT để quan sát chi tiết dòng chảy và cấu trúc mạch máu. Quy trình thường được thực hiện bằng cách đưa ống thông qua động mạch hoặc tĩnh mạch, sau đó tiêm thuốc cản quang để tăng độ rõ nét của hình ảnh. Chụp mạch máu được chỉ định để đánh giá các tình trạng như hẹp động mạch, tắc mạch, phình mạch, và hỗ trợ các can thiệp như đặt stent hoặc bít lỗ thông tim. Kỹ thuật này đặc biệt hữu ích trong chẩn đoán và điều trị các bệnh lý tim mạch, mạch máu não (phòng ngừa đột quỵ) và các tổn thương mạch ngoại biên. Chụp mạch máu cung cấp hình ảnh chính xác, đồng thời cho phép can thiệp tức thời, mặc dù đòi hỏi kỹ thuật cao và thiết bị hiện đại.

Chuẩn bị trước khi thực hiện

Quy trình chẩn đoán hình ảnh bắt đầu bằng giai đoạn chuẩn bị, nhằm đảm bảo an toàn và chất lượng kết quả. Bác sĩ đánh giá tiền sử bệnh, dị ứng (đặc biệt với thuốc cản quang) và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân. Tùy kỹ thuật, bệnh nhân có thể được yêu cầu nhịn ăn (thường 4-6 giờ trước CT hoặc MRI có cản quang), tháo bỏ trang sức, vật kim loại, và mặc áo chuyên dụng. Hướng dẫn cụ thể được cung cấp để bệnh nhân tuân thủ, giảm thiểu nguy cơ sai sót.

Tiến hành kỹ thuật chụp

Quá trình chụp được thực hiện bởi kỹ thuật viên hình ảnh học dưới sự giám sát của bác sĩ chuyên khoa. Với X-quang, bệnh nhân giữ tư thế cố định vài giây trước máy phát tia X. CT yêu cầu nằm trên bàn trượt qua vòng chụp, trong khi MRI cần nằm yên trong ống từ trường 30-60 phút. Siêu âm sử dụng đầu dò di chuyển trên da với gel dẫn truyền, còn chụp mạch máu (Angiography) cần đặt ống thông để tiêm thuốc cản quang. Mỗi kỹ thuật đảm bảo thu thập dữ liệu hình ảnh chính xác.

Xử lý và phân tích hình ảnh

Sau khi thu thập, dữ liệu thô từ máy chụp được xử lý bằng phần mềm chuyên dụng. X-quang tạo ảnh trực tiếp trên phim hoặc cảm biến, trong khi CT và MRI tái tạo hình ảnh lát cắt hoặc 3D. Kỹ thuật viên kiểm tra chất lượng ban đầu, sau đó bác sĩ chuyên khoa phân tích chi tiết hình ảnh, đối chiếu với triệu chứng lâm sàng. Quá trình này xác định tổn thương, bệnh lý hoặc bất thường cụ thể.

Báo cáo và ứng dụng kết quả

Kết quả được bác sĩ ghi thành báo cáo chẩn đoán hình ảnh, bao gồm mô tả tổn thương, vị trí, mức độ và nhận định ban đầu. Báo cáo này gửi đến bác sĩ lâm sàng để lập kế hoạch điều trị hoặc theo dõi. Trong một số trường hợp (như chụp mạch), kết quả hỗ trợ can thiệp tức thời. Quy trình kết thúc bằng việc lưu trữ hình ảnh vào hồ sơ y tế để tham khảo sau này.

4. Lưu Ý Với Phướng Pháp Chẩn Đoán Hình Ảnh

Trước khi thực hiện các phương pháp chẩn đoán hình ảnh, bạn cần lưu ý một số điều để đảm bảo kết quả chính xác và an toàn nhất:

🔹 Chia sẻ tình trạng sức khỏe: Không phải phương pháp nào cũng phù hợp với tất cả mọi người. Nếu bạn đang mang thai, có bệnh lý nền hoặc dị ứng với thuốc cản quang, hãy thông báo cho bác sĩ để được tư vấn phương pháp phù hợp.

🔹 Đặt lịch trước: Một số kỹ thuật như MRI hoặc CT Scan có thể mất nhiều thời gian, vì vậy bạn nên đăng ký trước để tránh chờ đợi lâu.

🔹 Tìm hiểu chi phí: Trước khi đến bệnh viện hoặc phòng khám, bạn nên tham khảo trước chi phí để có sự chuẩn bị tốt nhất.

🔹 Tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ: Để đảm bảo hình ảnh rõ nét và chính xác, hãy làm theo hướng dẫn như nhịn ăn trước khi chụp hoặc giữ nguyên tư thế khi thực hiện.

🔹 Chọn cơ sở uy tín: Ưu tiên các bệnh viện lớn, có chuyên khoa chẩn đoán hình ảnh hiện đại để đảm bảo kết quả chính xác và được bác sĩ chuyên môn cao tư vấn.

Phát hiện và chẩn đoán bệnh lý

Chẩn đoán hình ảnh đóng vai trò quan trọng trong phát hiện sớm và chẩn đoán chính xác các bệnh lý. X-quang giúp nhận diện gãy xương, viêm phổi, còn CT và MRI phát hiện ung thư (phổi, gan, não) và tổn thương thần kinh (đột quỵ, u não). Siêu âm khảo sát hiệu quả các bệnh lý gan, thận, và thai nhi, trong khi chụp mạch máu đánh giá tắc nghẽn mạch vành hoặc mạch não.

Hỗ trợ lập kế hoạch điều trị

Kết quả chẩn đoán hình ảnh cung cấp thông tin chi tiết để lập kế hoạch điều trị. CT và MRI xác định kích thước, vị trí khối u trước phẫu thuật hoặc xạ trị. Chụp mạch máu hỗ trợ can thiệp như đặt stent hoặc thông mạch. Siêu âm định hướng sinh thiết hoặc chọc dò, tối ưu hóa can thiệp y khoa.

Theo dõi tiến triển bệnh và đánh giá hiệu quả điều trị

Chẩn đoán hình ảnh cho phép theo dõi diễn tiến bệnh và đánh giá hiệu quả điều trị. CT và MRI kiểm tra sự co nhỏ của khối u sau hóa trị, trong khi X-quang đánh giá liền xương sau gãy. Siêu âm theo dõi sự phát triển thai nhi hoặc tái phát sỏi thận, đảm bảo quản lý bệnh lâu dài.

Ứng dụng trong cấp cứu và nghiên cứu

Trong cấp cứu, chẩn đoán hình ảnh hỗ trợ nhanh chóng như CT chẩn đoán chấn thương sọ não hoặc siêu âm phát hiện xuất huyết nội tạng. Ngoài ra, nó còn phục vụ nghiên cứu y học, cung cấp dữ liệu để phát triển kỹ thuật mới, cải thiện chẩn đoán và điều trị trong tương lai.

BS. Nguyễn Đức Tỉnh, hiện công tác tại Khoa Chẩn đoán Hình ảnh, Bệnh viện Quân đội 175, với hơn 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chẩn đoán và can thiệp hình ảnh y học. Là một trong những chuyên gia tiên phong tại Việt Nam về điều trị u tuyến giáp, u vú và ung thư tuyến giáp bằng phương pháp sóng cao tần (RFA), tôi đã thực hiện thành công hơn 1.000 ca điều trị, mang lại giải pháp ít xâm lấn, an toàn và hiệu quả cho hàng nghìn bệnh nhân.

Với sứ mệnh nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe, tôi không chỉ tập trung vào việc ứng dụng kỹ thuật tiên tiến mà còn hướng tới xây dựng các mô hình hợp tác bền vững với các phòng khám, bệnh viện, nhằm tối ưu hóa quy trình chẩn đoán và điều trị. Sự tin tưởng của bệnh nhân và đồng nghiệp chính là động lực để tôi không ngừng học hỏi, cập nhật kiến thức qua các hội nghị khoa học quốc tế và trong nước, cũng như chia sẻ kinh nghiệm thông qua truyền thông và báo chí.

Nhận tư vấn và hỗ trợ điều trị của BS. Nguyễn Đức Tỉnh