Điều trị u tuyến giáp với cây an xoa: Góc nhìn khoa học và khuyến cáo y tế 2025

U tuyến giáp là một trong những bệnh lý nội tiết thường gặp, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và chất lượng sống của người bệnh. Bên cạnh các phương pháp điều trị hiện đại, nhiều người quan tâm đến giải pháp hỗ trợ từ thảo dược, trong đó điều trị u tuyến giáp với cây an xoa được nhắc đến khá phổ biến trong y học cổ truyền. Cây an xoa được cho là có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ tiêu u, nhưng hiệu quả thực sự và mức độ an toàn vẫn cần được đánh giá dựa trên bằng chứng khoa học. Bài viết này sẽ phân tích toàn diện vấn đề dưới góc nhìn y khoa khách quan.

Tổng quan về u tuyến giáp

Khái niệm

U tuyến giáp là tình trạng xuất hiện một hoặc nhiều khối bất thường trong nhu mô tuyến giáp, cơ quan có hình dạng như con bướm nằm ở vùng cổ trước, giữ vai trò quan trọng trong việc điều hòa chuyển hóa và sản xuất hormone. Các khối u này có thể hình thành do sự tăng sinh bất thường của tế bào tuyến giáp hoặc sự tích tụ dịch, tạo thành nang.

Về bản chất, u tuyến giáp được chia thành hai nhóm chính:

• U lành tính bao gồm bướu nhân tuyến giáp, nang giáp, viêm tuyến giáp dạng hạt… Đây là nhóm chiếm đa số (khoảng 90–95% trường hợp), thường tiến triển chậm, ít gây nguy hiểm nếu được theo dõi và kiểm soát tốt.

• U ác tính là ung thư tuyến giáp, gồm các thể như thể nhú, thể nang, thể tủy, thể không biệt hóa. Nhóm này ít gặp hơn nhưng có khả năng xâm lấn và di căn, cần được phát hiện và điều trị sớm để cải thiện tiên lượng.

Dù lành tính hay ác tính, việc chẩn đoán chính xác bản chất khối u có ý nghĩa quyết định trong lựa chọn phương pháp điều trị.

Triệu chứng

U tuyến giáp ở giai đoạn sớm thường không biểu hiện triệu chứng rõ rệt, do đó phần lớn được phát hiện tình cờ qua khám sức khỏe định kỳ hoặc siêu âm vùng cổ. Khi khối u phát triển đến kích thước nhất định, đặc biệt là trên 2–3 cm, các triệu chứng có thể xuất hiện bao gồm:

• Nuốt vướng, nuốt khó: Do khối u chèn ép thực quản.

• Cảm giác tức hoặc nặng vùng cổ: Đặc biệt khi cúi hoặc quay đầu.

• Khàn tiếng: Khi u chèn ép hoặc xâm lấn dây thần kinh quặt ngược thanh quản.

• Ho kéo dài không rõ nguyên nhân: Không đáp ứng với điều trị thông thường.

• Sưng hạch cổ: Thường gặp ở trường hợp ung thư tuyến giáp có di căn hạch.

Ngoài ra, một số bệnh nhân có thể kèm theo các triệu chứng rối loạn chức năng tuyến giáp như cường giáp (hồi hộp, run tay, sụt cân nhanh) hoặc suy giáp (mệt mỏi, tăng cân, da khô).

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và American Thyroid Association (ATA), u tuyến giáp hình thành do sự tác động của nhiều yếu tố, trong đó bao gồm cả yếu tố môi trường, di truyền và rối loạn miễn dịch. Các yếu tố nguy cơ thường gặp là:

• Thiếu i-ốt kéo dài: I-ốt là nguyên liệu chính để tổng hợp hormone tuyến giáp. Sự thiếu hụt lâu dài kích thích tuyến giáp tăng sinh tế bào để bù đắp, dễ hình thành bướu.

• Tiếp xúc phóng xạ vùng cổ: Đặc biệt trong tuổi thơ ấu, làm tăng nguy cơ đột biến gen dẫn đến hình thành u.

• Tiền sử gia đình có bệnh tuyến giáp: Một số dạng ung thư tuyến giáp, đặc biệt là thể tủy, có tính di truyền.

• Giới tính nữ: Nữ giới có tỷ lệ mắc cao gấp 3 lần nam giới, được cho là liên quan đến yếu tố nội tiết tố estrogen.

• Rối loạn miễn dịch: Viêm tuyến giáp Hashimoto là một trong những bệnh tự miễn làm tăng nguy cơ xuất hiện nhân giáp và u tuyến giáp.

Việc nhận diện sớm các yếu tố nguy cơ này giúp bác sĩ và người bệnh xây dựng kế hoạch phòng ngừa, tầm soát và theo dõi hợp lý, giảm thiểu biến chứng.

Cây an xoa – Đặc điểm và thành phần hoạt chất

Tên khoa học và phân bố

Cây an xoa có tên khoa học Helicteres hirsuta Lour., thuộc họ Trôm (Sterculiaceae). Trong dân gian, cây còn được gọi với nhiều tên khác như “thân xoan rừng”, “dâu ấn” hoặc “thân trôm lông” tùy theo vùng miền. Đây là loài cây thân gỗ nhỏ, chiều cao trung bình 1–3 mét, thân và lá phủ lông mịn, khi sờ có cảm giác ráp tay.

Đặc điểm thực vật học:

• Thân: Màu nâu nhạt, có nhiều lông tơ, phân nhánh từ gốc.
• Lá: Hình bầu dục thuôn dài, mép lá có răng cưa nhỏ, mặt dưới lá phủ lông trắng mịn.
• Hoa: Màu hồng nhạt hoặc tím, mọc đơn độc hoặc từng cụm ở nách lá.
• Quả: Dạng nang xoắn đặc trưng, khi chín khô và tự nứt để phát tán hạt.

Phân bố:
Cây an xoa mọc hoang ở nhiều khu vực Đông Nam Á, đặc biệt là Việt Nam, Campuchia và Lào. Ở Việt Nam, cây phân bố rải rác ở các tỉnh miền núi phía Bắc, Tây Nguyên và một số tỉnh miền Đông Nam Bộ. Cây thường sinh trưởng tốt ở vùng đất khô, ven rừng, độ cao dưới 800m so với mực nước biển.

Bộ phận dùng:
Trong y học cổ truyền, thân, lá và rễ đều có thể được sử dụng làm dược liệu. Sau khi thu hái, cây thường được rửa sạch, thái nhỏ và phơi khô để bảo quản lâu dài. Một số nơi còn dùng dạng tươi để nấu nước uống, nhưng phổ biến nhất vẫn là dạng khô vì dễ bảo quản và giảm nguy cơ nhiễm vi sinh vật.

Thành phần hoạt chất

Nghiên cứu của Viện Dược liệu Việt Nam (2020) cho thấy, cây an xoa chứa nhiều hợp chất sinh học có tiềm năng hỗ trợ sức khỏe, bao gồm:

• Flavonoid: Là nhóm chất chống oxy hóa mạnh, có khả năng trung hòa gốc tự do, bảo vệ màng tế bào và DNA khỏi tổn thương do stress oxy hóa. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ phòng ngừa quá trình biến đổi bất thường của tế bào.
• Alkaloid: Đây là nhóm hợp chất hữu cơ có cấu trúc đa dạng, có thể ảnh hưởng đến một số quá trình sinh học như dẫn truyền thần kinh, điều hòa miễn dịch và đôi khi có tác dụng ức chế sự phát triển của một số loại tế bào bất thường trong nghiên cứu sơ bộ.
• Triterpenoid và Saponin: Hai nhóm chất này được biết đến với khả năng kháng viêm, giảm tổn thương mô do phản ứng viêm kéo dài, đồng thời hỗ trợ tăng cường miễn dịch, cải thiện sức đề kháng.
• Anthraquinon: Có tác dụng nhuận tràng nhẹ, kích thích nhu động ruột, hỗ trợ quá trình thải độc của cơ thể thông qua hệ tiêu hóa.

Ngoài các hoạt chất chính kể trên, một số phân tích hóa học còn phát hiện tanin, đường khử, acid hữu cơ và tinh dầu trong cây an xoa, góp phần tạo nên tác dụng tổng hợp của dược liệu này. Tuy nhiên, hàm lượng và hiệu quả sinh học của từng thành phần có thể thay đổi tùy theo nguồn gốc, điều kiện trồng trọt, thu hái và chế biến.

Điều trị u tuyến giáp với cây an xoa

Trong y học cổ truyền, cây an xoa được mô tả là vị thuốc có tính mát, vị đắng, quy vào các kinh can và tỳ, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, hoạt huyết, tiêu thũng (giảm sưng) và hỗ trợ tiêu u. Từ kinh nghiệm dân gian, nhiều thầy thuốc ở các vùng miền đã ứng dụng an xoa như một phần trong phác đồ hỗ trợ bệnh nhân mắc các bệnh lý khối u, bao gồm cả u tuyến giáp.

Nguyên lý tác dụng theo y học cổ truyền:

• Thanh nhiệt, giải độc: Giúp cơ thể loại bỏ các yếu tố gây tích tụ độc tố, từ đó hạn chế sự phát triển bất thường của tế bào.

• Hoạt huyết: Cải thiện tuần hoàn máu, tăng cường nuôi dưỡng mô và hỗ trợ quá trình tiêu giảm khối u.

• Tiêu thũng: Giảm sưng và cảm giác tức vùng cổ do u tuyến giáp gây ra.

Theo góc nhìn y học hiện đại, các hoạt chất flavonoid, triterpenoid và alkaloid trong cây an xoa có thể góp phần chống oxy hóa, kháng viêm và điều hòa miễn dịch – những yếu tố có ý nghĩa trong việc bảo vệ tế bào tuyến giáp khỏi tổn thương và hạn chế sự tăng sinh bất thường. Tuy nhiên, các dữ liệu này mới dừng lại ở mức nghiên cứu tiền lâm sàng hoặc quan sát, chưa đủ bằng chứng để khẳng định hiệu quả điều trị dứt điểm.

Một số phương pháp sử dụng cây an xoa để Điều trị u tuyến giáp trong dân gian

Trong kinh nghiệm y học cổ truyền, cây an xoa được sử dụng chủ yếu dưới dạng sắc uống, hãm trà hoặc phối hợp với các vị thuốc khác. Mỗi phương pháp đều có ưu điểm, hạn chế và phù hợp với từng mục đích sử dụng khác nhau.

1. Sắc uống

Đây là phương pháp truyền thống phổ biến nhất.

Cách thực hiện:

• Dùng khoảng 15–20g thân và lá an xoa khô, chọn loại đã được sơ chế sạch, không mốc.
• Rửa qua với nước lạnh để loại bỏ bụi bẩn, tạp chất.
• Cho vào nồi cùng 1 lít nước sạch, đun sôi, sau đó hạ nhỏ lửa và tiếp tục nấu 15–20 phút.
• Chia thành 3 lần uống trong ngày, uống khi còn ấm.

Kinh nghiệm dân gian:
Một số thầy thuốc khuyên nên kết hợp cây an xoa với bán chi liên và bạch hoa xà thiệt thảo – hai vị thuốc có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ ức chế sự phát triển của tế bào bất thường. Sự phối hợp này được cho là giúp tăng hiệu quả hỗ trợ đối với các trường hợp u bướu, bao gồm cả u tuyến giáp, theo cơ chế “đa tác dụng” của y học cổ truyền.

2. Dạng trà

Phương pháp này phù hợp với những người muốn sử dụng lâu dài, liều lượng nhẹ hơn và thuận tiện hơn so với sắc thuốc.

Cách thực hiện:

• Dùng 5–10g an xoa khô (thân hoặc lá, hoặc hỗn hợp cả hai).
• Cho vào bình giữ nhiệt hoặc ấm trà, chế nước sôi vào và đậy kín.
• Hãm khoảng 15 phút, sau đó có thể uống thay nước lọc trong ngày.

Ưu điểm:

• Tiện lợi, dễ áp dụng trong môi trường làm việc hoặc khi đi xa.
• Hương vị đắng nhẹ ban đầu, hậu ngọt, giúp dễ uống hơn đối với một số người.

Lưu ý:

• Không nên để trà qua đêm vì dễ lên men, làm giảm chất lượng dược tính.
• Người mới sử dụng nên bắt đầu với lượng nhỏ để cơ thể làm quen.

3. Dùng phối hợp trong bài thuốc

Ngoài việc dùng đơn độc, cây an xoa còn thường xuất hiện trong các bài thuốc hỗ trợ điều trị u tuyến giáp và các bệnh lý khối u khác.

Phối hợp thường gặp:

• Xạ đen (Celastrus hindsii): Có tác dụng hỗ trợ ức chế sự phát triển bất thường của tế bào và thanh lọc cơ thể.
• Cà gai leo (Solanum procumbens): Hỗ trợ bảo vệ gan, tăng khả năng thải độc, giảm gánh nặng cho cơ thể khi đang điều trị bệnh.
• Ké đầu ngựa (Xanthium strumarium): Theo Đông y, có tác dụng tán kết, tiêu thũng, thường được dùng trong các bệnh lý tuyến giáp.

Nguyên tắc phối hợp:
Sự kết hợp các vị thuốc này được lý giải là vừa tác động trực tiếp đến khối u (theo quan niệm Đông y là “tiêu u”), vừa nâng cao chức năng gan – thận, cải thiện miễn dịch, từ đó hỗ trợ cơ thể chống lại quá trình phát triển của bệnh.

Đánh giá hiệu quả của cây an xoa đối với u tuyến giáp

Hiện nay, chưa có nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn chứng minh hiệu quả trực tiếp của cây an xoa trong điều trị u tuyến giáp ở người. Các nghiên cứu chủ yếu mới dừng ở:

Nghiên cứu in vitro (trong ống nghiệm)

Một số nghiên cứu tiền lâm sàng đã tách chiết thành phần hoạt chất của cây an xoa, đặc biệt là nhóm flavonoid và triterpenoid, rồi thử nghiệm trên các dòng tế bào ung thư trong môi trường nuôi cấy. Kết quả cho thấy chiết xuất ethanol từ an xoa có khả năng chống oxy hóa mạnh, làm giảm nồng độ gốc tự do (ROS) – một yếu tố liên quan đến cơ chế sinh ung. Ngoài ra, dịch chiết còn thể hiện khả năng ức chế sự tăng sinh ở một số dòng tế bào ung thư như gan (HepG2), vú (MCF-7), và đại trực tràng (HT-29). Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu in vitro nào tập trung trực tiếp vào tế bào ung thư tuyến giáp, nên chưa thể suy rộng kết quả này cho bệnh lý u tuyến giáp.

Nghiên cứu in vivo (trên động vật)

Các thử nghiệm trên mô hình động vật, chủ yếu là chuột cống trắng và thỏ, cho thấy chiết xuất từ cây an xoa có thể cải thiện chức năng gan, giảm men gan và hạn chế tổn thương mô gan do các tác nhân gây độc như CCl₄. Cơ chế tác dụng được cho là liên quan đến khả năng chống oxy hóa, kháng viêm và điều hòa miễn dịch. Một số tài liệu cũng ghi nhận an xoa giúp cải thiện tình trạng stress oxy hóa toàn thân, từ đó có thể hỗ trợ quá trình sửa chữa mô. Tuy nhiên, các nghiên cứu này chưa đánh giá cụ thể tác động lên mô tuyến giáp hay kích thước khối u tuyến giáp trên động vật, nên giá trị ngoại suy sang bệnh lý này còn hạn chế.

Những dữ liệu khoa học hiện có về tác dụng của cây an xoa đối với u tuyến giáp vẫn ở mức sơ khởi và chưa đủ mạnh để đưa ra khẳng định chắc chắn. Phần lớn các nghiên cứu mới dừng ở giai đoạn tiền lâm sàng, chưa được xác nhận qua thử nghiệm lâm sàng trên người.

Nguy cơ và tác dụng phụ khi sử dụng cây an xoa

Mặc dù cây an xoa được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền và một số bài thuốc dân gian, nhưng việc dùng không đúng liều lượng hoặc không đúng đối tượng vẫn tiềm ẩn nguy cơ gây tác dụng phụ. Các báo cáo y khoa và quan sát lâm sàng cho thấy một số người bệnh có thể gặp phản ứng bất lợi, đặc biệt khi sử dụng liều cao hoặc kéo dài mà không có sự theo dõi y tế.

Một số tác dụng phụ được ghi nhận:

• Kích ứng tiêu hóa: Buồn nôn, tiêu chảy.

• Ảnh hưởng gan: Dùng liều cao kéo dài có thể gây tăng men gan.

• Tương tác thuốc: Có thể làm thay đổi hiệu quả thuốc điều trị tuyến giáp hoặc thuốc chống đông máu.

• Hạ huyết áp nhẹ: Một số hoạt chất trong an xoa có thể gây giãn mạch, dẫn đến cảm giác choáng váng, hoa mắt ở người huyết áp thấp.

• Phản ứng dị ứng: Nổi mẩn đỏ, ngứa, sưng môi hoặc mặt, đặc biệt ở người có cơ địa dị ứng với các cây thuộc họ Trôm (Sterculiaceae).

• Khô miệng hoặc khát nước: Có thể xuất hiện khi dùng liều cao hoặc hãm quá đặc.

Bộ Y tế Việt Nam nhấn mạnh rằng, dù cây an xoa có thể được sử dụng như một biện pháp hỗ trợ, nhưng tuyệt đối không nên coi đây là phương pháp điều trị thay thế cho các phác đồ y khoa đã được chứng minh. Người bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa trước khi dùng, đặc biệt nếu đang mắc bệnh lý gan, thận hoặc đang sử dụng thuốc điều trị khác. Việc tự ý dùng hoặc kết hợp bừa bãi có thể dẫn đến những hậu quả khó lường, làm phức tạp quá trình điều trị chính.

So sánh điều trị u tuyến giáp với cây an xoa và y học hiện đại

Các phương pháp điều trị u tuyến giáp trong y học hiện đại

Theo dõi định kỳ
Phương pháp này được áp dụng cho các trường hợp u tuyến giáp lành tính, kích thước nhỏ (<1 cm), không gây triệu chứng và không có dấu hiệu nghi ngờ ác tính. Người bệnh sẽ được siêu âm và xét nghiệm hormone tuyến giáp định kỳ (thường mỗi 6–12 tháng) để theo dõi sự thay đổi kích thước hoặc cấu trúc của u. Ưu điểm là tránh can thiệp không cần thiết, giảm rủi ro từ các thủ thuật. Tuy nhiên, cần tuân thủ lịch hẹn để kịp thời phát hiện các biến đổi bất thường.

Điều trị nội khoa
Điều trị bằng hormone tuyến giáp (levothyroxine) nhằm ức chế nồng độ hormone kích thích tuyến giáp (TSH), từ đó hạn chế sự phát triển của khối u lành tính. Phác đồ này thường được áp dụng cho bệnh nhân có bướu giáp đơn thuần hoặc bướu giáp nhân lành tính, đặc biệt ở giai đoạn sớm. Liều lượng được điều chỉnh dựa trên kết quả xét nghiệm máu và tình trạng lâm sàng. Cần theo dõi tác dụng phụ, như nhịp tim nhanh hoặc giảm mật độ xương nếu dùng kéo dài.

Phẫu thuật
Phẫu thuật cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ tuyến giáp được chỉ định khi u gây chèn ép vào khí quản, thực quản, gây khó thở hoặc nuốt nghẹn, hoặc khi có nghi ngờ hoặc chẩn đoán xác định ung thư tuyến giáp. Đây là phương pháp điều trị triệt để, giúp loại bỏ hoàn toàn khối u. Tuy nhiên, phẫu thuật có thể gây biến chứng như khàn tiếng (tổn thương dây thần kinh quặt ngược) hoặc suy giáp, đòi hỏi bệnh nhân phải uống hormone thay thế suốt đời.

Xạ trị I-131
Liệu pháp iod phóng xạ (I-131) thường được sử dụng trong điều trị bệnh cường giáp hoặc tiêu diệt mô giáp còn sót lại sau phẫu thuật ung thư tuyến giáp thể biệt hóa. I-131 sẽ được uống dưới dạng viên hoặc dung dịch, sau đó tập trung vào mô tuyến giáp để phát ra bức xạ tiêu diệt tế bào. Phương pháp này có hiệu quả cao nhưng cần tuân thủ các biện pháp an toàn phóng xạ và theo dõi tác dụng phụ như khô miệng, viêm tuyến nước bọt.

Kỹ thuật xâm lấn tối thiểu – Đốt sóng cao tần (RFA)
Đốt sóng cao tần (Radiofrequency Ablation – RFA) là phương pháp sử dụng năng lượng sóng cao tần tạo nhiệt, phá hủy mô u tuyến giáp mà không cần phẫu thuật mở. Kỹ thuật này đặc biệt phù hợp với các u tuyến giáp lành tính kích thước trung bình đến lớn, gây triệu chứng hoặc ảnh hưởng thẩm mỹ nhưng người bệnh không muốn hoặc không thể phẫu thuật. Ưu điểm của RFA là thời gian hồi phục nhanh, ít để lại sẹo, giảm nguy cơ biến chứng so với mổ hở. Tuy nhiên, phương pháp cần thực hiện tại cơ sở y tế có trang thiết bị và bác sĩ được đào tạo chuyên sâu.

Mặc dù y học hiện đại đã có nhiều phương pháp điều trị u tuyến giáp hiệu quả và an toàn, vẫn có một bộ phận người bệnh tìm đến điều trị u tuyến giáp với cây an xoa như một biện pháp hỗ trợ, kết hợp song song với phác đồ chính nhằm cải thiện sức khỏe tổng thể và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Khuyến cáo sử dụng cây an xoa an toàn

• Tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa nội tiết hoặc y học cổ truyền

• Chỉ sử dụng nguồn dược liệu sạch

• Không dùng cho phụ nữ mang thai, cho con bú, trẻ em dưới 12 tuổi

• Không tự ý bỏ các phương pháp điều trị y học hiện đại

• Ngưng sử dụng và đi khám ngay

• Không sử dụng quá liều khuyến nghị

• Theo dõi thường xuyên các xét nghiệm chức năng gan, thận

Mặc dù điều trị u tuyến giáp với cây an xoa đã và đang được nhiều người áp dụng như một biện pháp hỗ trợ, nhưng hiện chưa có đủ nghiên cứu lâm sàng quy mô lớn để khẳng định hiệu quả đặc hiệu trên tuyến giáp. Việc sử dụng cây an xoa nên được cân nhắc kỹ, đảm bảo nguồn dược liệu an toàn, tuân thủ liều lượng và có sự giám sát y tế. Kết hợp hài hòa giữa y học hiện đại và các liệu pháp hỗ trợ có thể giúp người bệnh đạt kết quả tốt hơn, đồng thời giảm nguy cơ biến chứng.

Sức khỏe tuyến giáp là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, và mọi quyết định liên quan đến dinh dưỡng đều cần dựa trên thông tin khoa học và tư vấn chuyên môn. Nếu bạn đang có dấu hiệu nghi ngờ hoặc muốn được tư vấn kỹ hơn, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa nội tiết hoặc đến Phòng khám Bác sĩ Nguyễn Đức Tỉnh để được tư vấn chi tiết.

Địa chỉ: Số 925 Nguyễn Kiệm, Phường Hạnh Thông, TP. Hồ Chí Minh
Thông tin liên hệ:

• Email: [email protected]
• Hotline/Zalo: 0966089175
• Website:https://nguyenductinh.com/

Lưu ý: Những thông tin trong bài viết mang tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Người bệnh không được tự ý điều trị. Để biết chính xác tình trạng bệnh lý, người bệnh cần tới các bệnh viện để được bác sĩ thăm khám trực tiếp, chẩn đoán và tư vấn phác đồ điều trị hợp lý.