Khi đi khám sức khỏe định kỳ hoặc tự phát hiện khối bất thường ở ngực, nhiều chị em thường băn khoăn không biết u vú lành tính là gì và liệu tình trạng này có nguy hiểm hay không. Trên thực tế, u vú lành tính là một trong những bệnh lý thường gặp ở phụ nữ, nhất là trong độ tuổi sinh sản. Tuy không phải ung thư, nhưng nếu không được theo dõi và kiểm soát đúng cách, khối u có thể gây khó chịu, ảnh hưởng đến tâm lý và chất lượng cuộc sống. Hiểu rõ bản chất của bệnh giúp người bệnh an tâm hơn và chủ động chăm sóc sức khỏe vú.
U vú lành tính là gì?
U vú lành tính là thuật ngữ y khoa dùng để chỉ tình trạng xuất hiện một hoặc nhiều khối mô bất thường trong tuyến vú, nhưng các tế bào này không phải tế bào ung thư và không có khả năng xâm lấn hoặc di căn sang các cơ quan khác trong cơ thể. Khác với khối u ác tính, u vú lành tính thường phát triển chậm, giới hạn trong phạm vi tuyến vú và hiếm khi đe dọa trực tiếp đến tính mạng người bệnh.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2019), u vú lành tính được phân loại vào nhóm “tổn thương không ác tính của tuyến vú” (benign breast lesions). Nhóm này khá đa dạng, bao gồm:
-
U xơ tuyến vú (Fibroadenoma): loại u lành tính thường gặp nhất, đặc biệt ở phụ nữ trẻ dưới 35 tuổi. Đây là khối u có cấu trúc chắc, tròn, di động, thường không đau và dễ phát hiện khi tự khám vú.
-
Nang tuyến vú (Breast cysts): các túi dịch hình thành trong mô vú, có thể đơn độc hoặc nhiều nang cùng lúc, thường gây cảm giác căng tức khó chịu, nhất là trước kỳ kinh.
-
Tăng sản không điển hình (Atypical hyperplasia): tuy được xếp vào nhóm lành tính, nhưng đây là tổn thương có tiềm năng tiến triển thành ung thư vú, cần được theo dõi và quản lý chặt chẽ.
-
Các dạng khác: như hoại tử mỡ (fat necrosis) – xuất hiện sau chấn thương hoặc phẫu thuật vú, u mỡ (lipoma) – phát triển từ mô mỡ, hay u nhú trong ống tuyến vú (intraductal papilloma) – thường gây tiết dịch ở núm vú.
Như vậy, khi đặt câu hỏi “u vú lành tính là gì”, cần hiểu rằng đây không phải một bệnh lý đơn lẻ mà là một nhóm tổn thương đa dạng, không ác tính của tuyến vú. Mỗi loại u có đặc điểm lâm sàng, cơ chế hình thành và mức độ nguy cơ khác nhau, từ đó quyết định hướng xử trí, theo dõi hoặc điều trị phù hợp.
Nguyên nhân và cơ chế hình thành u vú lành tính
Hiện nay, y học vẫn chưa xác định được một nguyên nhân duy nhất gây nên u vú lành tính. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy sự hình thành các khối u này có mối liên quan chặt chẽ đến sự thay đổi nội tiết tố, yếu tố di truyền, tác động từ môi trường và lối sống. Một số cơ chế phổ biến được ghi nhận trong y văn:
- Rối loạn nội tiết tố (estrogen và progesterone):
Đây được coi là cơ chế chính dẫn đến sự phát triển của hầu hết các u vú lành tính.Ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, sự dao động nồng độ estrogen và progesterone trong chu kỳ kinh nguyệt có thể kích thích các tế bào tuyến vú tăng sinh quá mức.Điều này lý giải tại sao nhiều khối u xơ tuyến vú hoặc nang tuyến vú có xu hướng thay đổi kích thước theo chu kỳ kinh nguyệt hoặc giảm dần sau mãn kinh.
-
Di truyền và cơ địa:
Phụ nữ có tiền sử gia đình từng mắc bệnh lý tuyến vú thường có nguy cơ cao hơn trong việc xuất hiện các khối u lành tính.Một số nghiên cứu di truyền học đã phát hiện ra sự liên quan giữa đột biến gen liên quan đến tăng sinh tế bào biểu mô tuyến vú với nguy cơ hình thành nang và u xơ.
-
Chấn thương hoặc phẫu thuật tuyến vú:
Sau chấn thương hoặc can thiệp ngoại khoa ở vú, mô mỡ có thể bị hoại tử, gây ra phản ứng viêm và hình thành khối u giả gọi là hoại tử mỡ.Đây là dạng tổn thương lành tính, nhưng có thể dễ nhầm lẫn với ung thư trên lâm sàng và hình ảnh học nếu không được chẩn đoán chính xác.
-
Ảnh hưởng từ môi trường và lối sống:
Một chế độ ăn giàu chất béo bão hòa, tiêu thụ rượu bia thường xuyên, hút thuốc lá, ít vận động… đều có thể tác động đến hoạt động nội tiết, từ đó làm tăng nguy cơ bất thường trong mô tuyến vú.Ngoài ra, căng thẳng kéo dài và thiếu ngủ cũng được cho là yếu tố gián tiếp ảnh hưởng đến sự ổn định hormone và sức khỏe tuyến vú.
Theo báo cáo mới nhất của National Cancer Institute (NCI, 2023), mặc dù hầu hết u vú lành tính không trực tiếp gây ung thư, nhưng một số dạng đặc biệt – điển hình là tăng sản không điển hình (atypical hyperplasia) – có thể làm tăng nguy cơ phát triển ung thư vú gấp 4–5 lần trong tương lai. Do đó, việc nhận diện và phân loại đúng loại u có ý nghĩa quan trọng trong theo dõi và phòng ngừa.
Như vậy, có thể thấy sự hình thành u vú lành tính là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp chứ không phải một nguyên nhân đơn lẻ. Hiểu rõ cơ chế này không chỉ giúp người bệnh an tâm hơn mà còn góp phần định hướng các biện pháp dự phòng và quản lý nguy cơ trong thực hành lâm sàng.
Triệu chứng lâm sàng của u vú lành tính
Triệu chứng có thể khác nhau tùy loại u, nhưng thường gặp:
-
Sờ thấy khối tròn, chắc hoặc mềm, có thể di động.
-
Đau hoặc căng tức vú, đặc biệt gần kỳ kinh.
-
Tiết dịch bất thường ở núm vú.
-
Vú thay đổi kích thước hoặc hình dạng.
Theo Mayo Clinic (2024), nhiều trường hợp u vú lành tính không có triệu chứng rõ ràng và chỉ được phát hiện khi khám sàng lọc. Vì vậy, phụ nữ nên duy trì thói quen tự khám vú hàng tháng và khám vú định kỳ để phát hiện bất thường sớm.
Phương pháp chẩn đoán u vú lành tính
Bác sĩ có thể kết hợp nhiều phương pháp khác nhau để xác định chính xác bản chất của khối u.
Khám lâm sàng tuyến vú
Khám lâm sàng là bước đầu tiên trong quá trình chẩn đoán u vú lành tính. Bác sĩ sẽ trực tiếp sờ nắn để đánh giá vị trí, kích thước, mật độ và khả năng di động của khối u. Những khối u lành tính như u xơ tuyến vú thường có đặc điểm chắc, ranh giới rõ và dễ di động dưới da. Tuy nhiên, thăm khám lâm sàng chỉ mang tính định hướng vì khó phân biệt được hoàn toàn lành – ác tính. Do đó, bác sĩ sẽ chỉ định thêm các phương pháp cận lâm sàng để có kết quả chính xác hơn.
Siêu âm vú
Siêu âm tuyến vú là phương pháp chẩn đoán hình ảnh được áp dụng phổ biến, đặc biệt ở phụ nữ trẻ có mô vú dày. Kỹ thuật này sử dụng sóng âm để tái tạo hình ảnh, giúp phân biệt khối u đặc và nang chứa dịch. U vú lành tính trên siêu âm thường có dạng bầu dục, ranh giới rõ, cấu trúc đồng nhất. Ngoài ra, siêu âm còn hỗ trợ bác sĩ định vị chính xác khi tiến hành sinh thiết hoặc chọc hút dịch. Đây là phương pháp an toàn, không bức xạ và có thể thực hiện nhiều lần.
Nhũ ảnh (Mammography)
Nhũ ảnh là kỹ thuật X-quang tuyến vú, thường được khuyến cáo cho phụ nữ trên 40 tuổi hoặc những người có nguy cơ cao mắc bệnh vú. Phương pháp này cho phép phát hiện sớm những bất thường rất nhỏ, kể cả khi chưa sờ thấy khối u. U vú lành tính trên nhũ ảnh thường xuất hiện dưới dạng khối tròn, ranh giới rõ hoặc hình ảnh nang dịch. Tuy nhiên, nhũ ảnh sử dụng tia X, do đó không khuyến khích lặp lại nhiều lần trong thời gian ngắn. Đây là một công cụ sàng lọc quan trọng, đặc biệt trong chương trình tầm soát ung thư vú.
Cộng hưởng từ vú (MRI breast)
MRI vú được chỉ định trong các trường hợp hình ảnh siêu âm hoặc nhũ ảnh chưa đủ rõ ràng, hoặc khi nghi ngờ tổn thương phức tạp. Phương pháp này sử dụng từ trường và sóng radio để tạo ra hình ảnh có độ phân giải cao, giúp đánh giá chi tiết cấu trúc mô tuyến vú. MRI đặc biệt hữu ích ở những phụ nữ có mô vú dày hoặc có cấy ghép túi ngực. Tuy nhiên, chi phí MRI khá cao và không phải lúc nào cũng cần thiết, thường được dùng bổ sung khi các kỹ thuật khác chưa đưa ra kết quả rõ ràng.
Chọc hút tế bào bằng kim nhỏ (FNA) và sinh thiết lõi kim (Core Biopsy)
Đây được coi là tiêu chuẩn vàng để phân biệt u vú lành tính với ác tính. FNA sử dụng kim nhỏ để hút tế bào, sau đó nhuộm và quan sát dưới kính hiển vi. Trong khi đó, sinh thiết lõi kim cho phép lấy mảnh mô lớn hơn, giúp đánh giá cấu trúc mô học chính xác hơn. Các phương pháp này thường được thực hiện dưới hướng dẫn siêu âm, ít xâm lấn và an toàn. Kết quả giải phẫu bệnh sẽ cung cấp thông tin quyết định cho chẩn đoán và định hướng điều trị tiếp theo.
Sinh thiết hút chân không có hỗ trợ (VABB)
VABB là kỹ thuật sinh thiết hiện đại, vừa giúp chẩn đoán vừa có thể điều trị triệt để u vú lành tính nhỏ. Dưới hướng dẫn siêu âm, bác sĩ đưa kim sinh thiết đặc biệt vào khối u, sử dụng áp lực hút chân không để lấy nhiều mẫu mô hoặc loại bỏ toàn bộ khối u chỉ qua vết rạch da khoảng 3–5 mm. So với mổ mở truyền thống, VABB ít xâm lấn, hạn chế để lại sẹo và giúp bệnh nhân hồi phục nhanh hơn. Theo American Cancer Society (2023) và hướng dẫn của NCCN (2024), VABB là lựa chọn phù hợp với các u vú lành tính có kích thước < 3–4 cm, đặc biệt ở những phụ nữ ưu tiên tính thẩm mỹ.
Điều trị u vú lành tính
Không phải tất cả các trường hợp u vú lành tính đều cần phẫu thuật. Tùy loại u, triệu chứng và yếu tố nguy cơ, bác sĩ sẽ cân nhắc lựa chọn phương pháp phù hợp.
Theo dõi định kỳ
Đối với các khối u nhỏ, không gây đau hay biến dạng, nguy cơ tiến triển ác tính thấp, bác sĩ thường khuyến cáo theo dõi định kỳ thay vì can thiệp ngay. Người bệnh sẽ được tái khám bằng siêu âm hoặc nhũ ảnh mỗi 6–12 tháng để theo dõi sự thay đổi về kích thước và đặc điểm khối u. Phương pháp này an toàn, tránh các thủ thuật không cần thiết, nhưng đòi hỏi bệnh nhân tuân thủ lịch tái khám đều đặn để kịp thời phát hiện nếu có dấu hiệu bất thường.
Điều trị nội khoa
Trong một số trường hợp, đặc biệt khi khối u vú lành tính gây đau tức ngực, căng tức trước kỳ kinh hoặc ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày, bác sĩ có thể chỉ định dùng thuốc. Các thuốc thường bao gồm thuốc giảm đau chống viêm không steroid (NSAIDs) hoặc thuốc điều hòa nội tiết nhằm ổn định sự dao động estrogen và progesterone. Tuy nhiên, điều trị nội khoa chỉ giúp cải thiện triệu chứng, không làm khối u biến mất hoàn toàn. Vì vậy, bệnh nhân cần được theo dõi song song bằng hình ảnh học để đánh giá hiệu quả.
Chọc hút nang vú
Phương pháp này được áp dụng khi bệnh nhân có nang tuyến vú lớn, chứa dịch, gây đau hoặc biến dạng bầu ngực. Dưới hướng dẫn siêu âm, bác sĩ sử dụng kim nhỏ để chọc hút dịch trong nang, giúp giảm nhanh triệu chứng và cải thiện thẩm mỹ. Thủ thuật đơn giản, ít đau và thường không để lại sẹo. Tuy nhiên, một số nang có thể tái phát sau chọc hút, do đó cần được theo dõi định kỳ. Nếu nang tái phát nhiều lần hoặc có bất thường nghi ngờ, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết để loại trừ ác tính.
Phẫu thuật bóc u
Phẫu thuật bóc tách được chỉ định trong trường hợp khối u có kích thước lớn, phát triển nhanh, gây biến dạng vú hoặc khi bác sĩ nghi ngờ nguy cơ ác tính. Phương pháp này cho phép lấy toàn bộ khối u và gửi mẫu đi giải phẫu bệnh để xác định chính xác bản chất tổn thương. Tuy nhiên, phẫu thuật truyền thống thường để lại sẹo, cần g ây mê hoặc gây tê vùng, và thời gian hồi phục lâu hơn so với các thủ thuật ít xâm lấn. Do đó, hiện nay bác sĩ chỉ định mổ mở khi thật sự cần thiết.
Vai trò của VABB trong điều trị
VABB (Vacuum-Assisted Breast Biopsy) không chỉ là công cụ chẩn đoán mà còn được ứng dụng như một phương pháp điều trị triệt để đối với nhiều u vú lành tính. Với những khối u nhỏ, không nghi ngờ ác tính, VABB cho phép loại bỏ hoàn toàn chỉ qua một vết rạch da 3–5 mm. Ưu điểm vượt trội của VABB là ít xâm lấn, hạn chế sẹo, không cần gây mê toàn thân và rút ngắn thời gian hồi phục. Theo American Cancer Society (2023), VABB được xem là lựa chọn tối ưu cho các khối u lành tính < 3–4 cm. Nhược điểm chính là chi phí cao và yêu cầu trang thiết bị cùng bác sĩ chuyên khoa được đào tạo bài bản.
Các phương pháp mới (RFA – đốt sóng cao tần)
Bên cạnh VABB, một số nghiên cứu gần đây cũng ghi nhận hiệu quả của đốt sóng cao tần (Radiofrequency Ablation – RFA) trong điều trị u xơ tuyến vú lành tính. Phương pháp này sử dụng năng lượng sóng cao tần để phá hủy mô u mà không cần phẫu thuật. RFA có ưu điểm ít xâm lấn, giảm thiểu sẹo, thời gian hồi phục nhanh và mang lại kết quả thẩm mỹ tốt. Tuy nhiên, kỹ thuật này hiện mới được triển khai tại một số trung tâm y tế lớn và cần thêm các nghiên cứu dài hạn để khẳng định hiệu quả so với các phương pháp truyền thống.
U vú lành tính và nguy cơ ung thư vú
Phần lớn các trường hợp u vú lành tính mang tính chất ổn định, không xâm lấn và không có khả năng di căn. Điều này giúp người bệnh yên tâm rằng hầu hết các khối u như u xơ tuyến vú hay nang tuyến vú sẽ không phát triển thành ung thư. Tuy nhiên, không phải tất cả đều hoàn toàn vô hại. Một số dạng tổn thương đặc biệt, chẳng hạn như tăng sản không điển hình (Atypical Hyperplasia) hoặc u nhú nhiều ổ trong ống tuyến vú, đã được chứng minh có liên quan đến nguy cơ cao hơn về mặt ung thư học.
Theo American Cancer Society (2023) và National Comprehensive Cancer Network (NCCN, 2024), các tổn thương này có thể làm tăng gấp 3–5 lần nguy cơ ung thư vú so với quần thể chung. Chính vì vậy, việc phát hiện sớm, phân loại chính xác và đánh giá nguy cơ cá nhân là bước quan trọng để lập kế hoạch theo dõi và quản lý lâu dài. Điều này bao gồm tái khám định kỳ, chẩn đoán hình ảnh thường xuyên, và khi cần thiết, thực hiện sinh thiết hoặc can thiệp để loại bỏ tổn thương nhằm phòng ngừa tiến triển ác tính.
Phòng ngừa và theo dõi u vú lành tính
-
Điều trị nguyên nhân gốc rễ: Kiểm soát và điều trị các bệnh lý nền như xơ gan, ung thư, lao màng bụng hoặc suy tim để hạn chế tái phát dịch ổ bụng.
-
Chế độ ăn hợp lý: Hạn chế muối, giảm rượu bia, đồng thời bổ sung đủ protein chất lượng nhằm duy trì cân bằng dịch trong cơ thể.
-
Theo dõi cân nặng và vòng bụng thường xuyên: Giúp phát hiện sớm dấu hiệu dịch tái phát để kịp thời can thiệp.
-
Dùng thuốc theo chỉ định bác sĩ: Lợi tiểu, kháng sinh, thuốc kháng lao hoặc thuốc chống ung thư (nếu có chỉ định), tuyệt đối không tự ý dùng.
-
Tái khám định kỳ: Giúp kiểm soát tiến triển bệnh nền, đánh giá nguy cơ và xử lý kịp thời biến chứng.
-
Điều chỉnh lối sống lành mạnh: Nghỉ ngơi hợp lý, tránh căng thẳng, duy trì hoạt động thể chất phù hợp để hỗ trợ cải thiện chức năng gan, tim và sức đề kháng.
Qua những thông tin trên, chắc hẳn bạn đã phần nào nắm được u vú lành tính là gì cũng như tầm quan trọng của việc theo dõi, thăm khám định kỳ. Mặc dù không phải là bệnh ác tính, song khối u vẫn cần được phát hiện và đánh giá chính xác để loại trừ nguy cơ ung thư vú tiềm ẩn. Việc duy trì lối sống lành mạnh, kiểm soát nội tiết tố và khám vú thường xuyên sẽ giúp bảo vệ sức khỏe vú một cách toàn diện. Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, hãy chủ động đến cơ sở y tế uy tín để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời.
Sức khỏe tuyến vú đóng vai trò quan trọng trong cuộc sống của mỗi phụ nữ, và mọi quyết định liên quan đến chẩn đoán hay điều trị cần dựa trên thông tin khoa học cùng tư vấn chuyên môn. Nếu bạn đang băn khoăn về u vú lành tính là gì hoặc có dấu hiệu bất thường ở vú, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa hoặc đến Phòng khám Bác sĩ Nguyễn Đức Tỉnh để được thăm khám, tư vấn và hướng dẫn cụ thể.
Địa chỉ: Số 925 Nguyễn Kiệm, Phường Hạnh Thông, TP. Hồ Chí Minh
Thông tin liên hệ:
- Email: [email protected]
- Hotline/Zalo: 0966089175
- Website:https://nguyenductinh.com/
Lưu ý: Những thông tin trong bài viết mang tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Người bệnh không được tự ý điều trị. Để biết chính xác tình trạng bệnh lý, người bệnh cần tới các bệnh viện để được bác sĩ thăm khám trực tiếp, chẩn đoán và tư vấn phác đồ điều trị hợp lý.
