U xơ tuyến giáp là một bệnh lý phổ biến, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới, đặc biệt ở phụ nữ. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 5% dân số toàn cầu có thể gặp phải các vấn đề liên quan đến tuyến giáp, trong đó u xơ tuyến giáp chiếm một tỷ lệ đáng kể. Bài viết này Bác sĩ Nguyễn Đức Tỉnh sẽ cung cấp thông tin chi tiết, dựa trên bằng chứng khoa học, về nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị u xơ tuyến giáp, đồng thời hướng dẫn cách phòng ngừa hiệu quả.
U Xơ Tuyến Giáp Là Gì?
U xơ tuyến giáp, hay còn gọi là nhân tuyến giáp lành tính, là các khối u không phải ung thư phát triển trong tuyến giáp – một tuyến nội tiết hình bướm nằm ở phía trước cổ, ngay dưới yết hầu. Tuyến giáp đóng vai trò quan trọng trong việc sản xuất hormone kiểm soát quá trình trao đổi chất, nhịp tim, nhiệt độ cơ thể và nhiều chức năng khác. Theo Hiệp hội Tuyến giáp Hoa Kỳ (American Thyroid Association – ATA), khoảng 90% các nhân tuyến giáp là lành tính, trong đó u xơ tuyến giáp là một trong những dạng phổ biến nhất.
U xơ tuyến giáp thường xuất hiện dưới dạng các khối u nhỏ, có thể đơn độc hoặc đa nhân, và thường không gây đau. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, chúng có thể phát triển lớn, gây chèn ép các mô xung quanh và dẫn đến các triệu chứng khó chịu. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời là yếu tố quan trọng để ngăn ngừa biến chứng.
Nguyên Nhân Gây U Xơ Tuyến Giáp
Nguyên nhân chính xác của u xơ tuyến giáp vẫn chưa được xác định rõ ràng, nhưng các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra một số yếu tố liên quan đến sự phát triển của bệnh lý này. Dưới đây là các yếu tố chính:
Rối loạn nội tiết và hormone
Sự mất cân bằng hormone, đặc biệt là hormone tuyến giáp (TSH, T3, T4), có thể kích thích sự phát triển của các nhân tuyến giáp. Phụ nữ trong độ tuổi sinh sản hoặc sau mãn kinh thường có nguy cơ cao hơn do dao động hormone giới tính như estrogen.
Yếu tố di truyền
Theo một nghiên cứu được công bố trên Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism (2020), tiền sử gia đình có người mắc bệnh tuyến giáp làm tăng nguy cơ phát triển u xơ tuyến giáp. Các đột biến gen liên quan đến chức năng tuyến giáp cũng có thể đóng vai trò quan trọng.
Thiếu hụt i-ốt
I-ốt là nguyên tố cần thiết để tuyến giáp sản xuất hormone. Theo WHO, thiếu i-ốt trong chế độ ăn uống là nguyên nhân hàng đầu gây ra các bệnh lý tuyến giáp, bao gồm u xơ tuyến giáp, ở một số khu vực trên thế giới.
Yếu tố môi trường và lối sống
Tiếp xúc lâu dài với các chất phóng xạ, hóa chất độc hại, hoặc chế độ ăn uống không lành mạnh có thể làm tăng nguy cơ phát triển u xơ tuyến giáp. Hút thuốc lá và căng thẳng mãn tính cũng được ghi nhận là các yếu tố góp phần.
Các bệnh lý liên quan
Các bệnh tự miễn như viêm tuyến giáp Hashimoto hoặc bệnh Basedow có thể làm tăng nguy cơ hình thành u xơ tuyến giáp do ảnh hưởng đến chức năng tuyến giáp.
Triệu Chứng Của U Xơ Tuyến Giáp
Hầu hết các trường hợp u xơ tuyến giáp không gây triệu chứng rõ ràng, đặc biệt khi khối u còn nhỏ. Tuy nhiên, khi u xơ phát triển lớn hơn, người bệnh có thể gặp các triệu chứng sau:
-
Khối u ở cổ: Một khối u có thể nhìn thấy hoặc sờ thấy ở vùng cổ, thường không đau nhưng có thể gây cảm giác khó chịu.
-
Khó nuốt hoặc khó thở: U xơ lớn có thể chèn ép thực quản hoặc khí quản, gây khó khăn khi nuốt hoặc thở.
-
Thay đổi giọng nói: Do khối u chèn ép dây thần kinh thanh quản, người bệnh có thể bị khàn giọng.
-
Cảm giác căng tức ở cổ: Đặc biệt khi khối u phát triển nhanh.
-
Rối loạn hormone: Trong một số ít trường hợp, u xơ tuyến giáp có thể sản xuất hormone, dẫn đến các triệu chứng của cường giáp như tim đập nhanh, run tay, hoặc giảm cân không rõ nguyên nhân.
Nếu bạn nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào kể trên, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa nội tiết để được đánh giá và chẩn đoán chính xác.
Chẩn Đoán U Xơ Tuyến Giáp
Việc chẩn đoán u xơ tuyến giáp đòi hỏi sự kết hợp giữa thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm chuyên sâu. Dưới đây là các phương pháp chẩn đoán phổ biến:
Thăm khám lâm sàng
Thăm khám lâm sàng là bước đầu tiên và quan trọng trong việc đánh giá u xơ tuyến giáp. Bác sĩ chuyên khoa nội tiết sẽ tiến hành sờ nắn vùng cổ để phát hiện các khối u bất thường, xác định kích thước, độ cứng, và tính di động của nhân tuyến giáp. Ngoài ra, bác sĩ sẽ thu thập thông tin chi tiết về tiền sử bệnh lý cá nhân (như các triệu chứng cường giáp hoặc suy giáp) và tiền sử gia đình (như người thân có mắc bệnh tuyến giáp hoặc ung thư tuyến giáp).
Siêu âm tuyến giáp
Siêu âm tuyến giáp là phương pháp hình ảnh học không xâm lấn, được coi là tiêu chuẩn vàng trong việc đánh giá u xơ tuyến giáp. Phương pháp này sử dụng sóng âm để tạo hình ảnh chi tiết của tuyến giáp, giúp xác định số lượng, kích thước, vị trí, và đặc điểm cấu trúc của các nhân tuyến giáp (ví dụ: đặc, nang, hoặc hỗn hợp). Siêu âm cũng giúp phân biệt nhân lành tính và nhân có nguy cơ ác tính thông qua các đặc điểm như vi vôi hóa, ranh giới không đều, hoặc tăng sinh mạch máu.
Xét nghiệm máu
Xét nghiệm máu được thực hiện để đo nồng độ các hormone tuyến giáp, bao gồm TSH (thyroid-stimulating hormone), FT3 (free triiodothyronine), và FT4 (free thyroxine). Các xét nghiệm này giúp đánh giá chức năng tuyến giáp và xác định liệu u xơ tuyến giáp có gây rối loạn hormone hay không. Ví dụ, nồng độ TSH thấp có thể gợi ý cường giáp, trong khi TSH cao có thể chỉ ra suy giáp. Trong một số trường hợp, bác sĩ cũng có thể yêu cầu xét nghiệm kháng thể tuyến giáp (như anti-TPO hoặc anti-Tg) để loại trừ các bệnh tự miễn liên quan, chẳng hạn như viêm tuyến giáp Hashimoto.
Sinh thiết bằng kim nhỏ (FNA – Fine Needle Aspiration)
Sinh thiết bằng kim nhỏ (FNA) là phương pháp tiêu chuẩn để xác định tính chất của nhân tuyến giáp, đặc biệt khi siêu âm phát hiện các đặc điểm nghi ngờ ác tính. Trong quá trình FNA, bác sĩ sử dụng một kim nhỏ để lấy mẫu tế bào từ khối u, sau đó mẫu được phân tích dưới kính hiển vi bởi bác sĩ giải phẫu bệnh. Kết quả FNA giúp xác định liệu nhân tuyến giáp là lành tính (như u xơ tuyến giáp), ác tính (ung thư tuyến giáp), hay không xác định.
5. Chẩn đoán hình ảnh khác
Trong các trường hợp phức tạp, chẳng hạn như khi u xơ tuyến giáp lớn gây chèn ép thực quản, khí quản, hoặc các cấu trúc lân cận, bác sĩ có thể chỉ định chụp CT (cắt lớp vi tính) hoặc MRI (cộng hưởng từ). Các phương pháp này cung cấp hình ảnh chi tiết về mức độ lan rộng của khối u và mối liên quan với các cơ quan xung quanh. Ngoài ra, xạ hình tuyến giáp (thyroid scintigraphy) sử dụng i-ốt phóng xạ hoặc technetium có thể được sử dụng để đánh giá chức năng của nhân tuyến giáp, đặc biệt khi nghi ngờ nhân hoạt động (hot nodule) gây cường giáp. Tuy nhiên, các phương pháp này thường không được sử dụng thường quy mà chỉ áp dụng trong các trường hợp đặc biệt.
Điều Trị U Xơ Tuyến Giáp
Phương pháp điều trị u xơ tuyến giáp được lựa chọn dựa trên kích thước, tính chất, triệu chứng lâm sàng, và ảnh hưởng của khối u đến sức khỏe tổng thể của bệnh nhân. Dưới đây là các phương pháp điều trị phổ biến :
Theo dõi định kỳ
Nếu u xơ tuyến giáp nhỏ (dưới 1 cm), không gây triệu chứng, và được xác định là lành tính qua siêu âm hoặc sinh thiết, bác sĩ thường đề nghị theo dõi định kỳ thay vì can thiệp ngay lập tức. Theo dõi định kỳ bao gồm siêu âm tuyến giáp mỗi 6-12 tháng để đánh giá sự thay đổi về kích thước hoặc đặc điểm của khối u, kết hợp với xét nghiệm máu để kiểm tra chức năng tuyến giáp.
Theo ATA, khoảng 60-70% các nhân tuyến giáp lành tính không cần điều trị tích cực và có thể ổn định trong nhiều năm. Tuy nhiên, nếu khối u phát triển nhanh hoặc xuất hiện các triệu chứng mới, bác sĩ sẽ xem xét các phương pháp điều trị khác.
Điều trị nội khoa
Trong trường hợp u xơ tuyến giáp gây rối loạn hormone (cường giáp hoặc suy giáp), bác sĩ có thể kê đơn thuốc để điều chỉnh nồng độ hormone, ví dụ như levothyroxine (cho suy giáp) hoặc methimazole (cho cường giáp).
Phẫu thuật
Phẫu thuật cắt bỏ tuyến giáp (thyroidectomy) là lựa chọn khi u xơ tuyến giáp gây ra các vấn đề nghiêm trọng, bao gồm:
-
Khối u lớn (thường trên 3-4 cm) gây chèn ép thực quản, khí quản, hoặc dây thần kinh thanh quản, dẫn đến khó nuốt, khó thở, hoặc khàn giọng.
-
Nghi ngờ ung thư tuyến giáp dựa trên kết quả sinh thiết hoặc đặc điểm siêu âm.
-
Yêu cầu thẩm mỹ do khối u làm thay đổi ngoại hình vùng cổ.
-
Khối u tái phát sau các phương pháp điều trị khác.
Phẫu thuật có thể bao gồm cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ tuyến giáp , tùy thuộc vào số lượng và vị trí của các nhân.Tuy nhiên, các biến chứng tiềm ẩn bao gồm tổn thương dây thần kinh thanh quản (gây khàn giọng), suy tuyến cận giáp (gây hạ canxi máu), hoặc nhiễm trùng. Sau phẫu thuật, bệnh nhân có thể cần dùng levothyroxine suốt đời nếu toàn bộ tuyến giáp bị cắt bỏ.
Điều trị bằng i-ốt phóng xạ
I-ốt phóng xạ (I-131) là phương pháp hiệu quả để điều trị u xơ tuyến giáp gây cường giáp, đặc biệt với các nhân hoạt động (toxic nodules). I-ốt phóng xạ được hấp thụ bởi các tế bào tuyến giáp, phá hủy mô sản xuất hormone quá mức, từ đó thu nhỏ khối u và kiểm soát triệu chứng.Phương pháp này thường được thực hiện ngoại trú và có ít tác dụng phụ, nhưng bệnh nhân cần tuân thủ các biện pháp an toàn phóng xạ sau điều trị, như tránh tiếp xúc gần với trẻ em hoặc phụ nữ mang thai trong vài ngày.
Các phương pháp can thiệp ít xâm lấn
-
Đốt sóng cao tần (RFA – Radiofrequency Ablation):
RFA sử dụng sóng cao tần để tạo nhiệt, phá hủy mô khối u mà không cần phẫu thuật. Phương pháp này đặc biệt phù hợp với u xơ tuyến giáp lành tính, kích thước trung bình, và không gây rối loạn hormone. RFA có thể giảm kích thước khối u đến 70-90% trong vòng 6-12 tháng. RFA đang được áp dụng rộng rãi tại Việt Nam và các nước phát triển.
-
Tiêm cồn ethanol (PEI – Percutaneous Ethanol Injection): Phương pháp này thường được sử dụng cho các nang tuyến giáp chứa chất lỏng.Cồn ethanol được tiêm trực tiếp vào nang, gây xơ hóa và thu nhỏ khối u. Phương pháp này đơn giản, chi phí thấp, nhưng ít hiệu quả với các nhân đặc.
-
Đốt laser (Laser Ablation): Một kỹ thuật khác sử dụng năng lượng laser để phá hủy mô khối u, phù hợp với các nhân tuyến giáp nhỏ hoặc trung bình.
Lưu ý:Mọi quyết định điều trị u xơ tuyến giáp cần được thảo luận kỹ lưỡng với bác sĩ chuyên khoa nội tiết hoặc phẫu thuật tuyến giáp. Bệnh nhân nên cân nhắc lợi ích và rủi ro của từng phương pháp để lựa chọn giải pháp phù hợp với tình trạng sức khỏe cá nhân.
Đốt sóng cao tần FRA là phương2025p điều trị u xơ ít xâm lấn
Phòng Ngừa U Xơ Tuyến Giáp
Mặc dù không phải mọi trường hợp u xơ tuyến giáp đều có thể phòng ngừa, nhưng việc áp dụng lối sống lành mạnh có thể giúp giảm nguy cơ. Dưới đây là một số biện pháp phòng ngừa:
Bổ sung đủ i-ốt
Thiếu i-ốt trong chế độ ăn uống là nguyên nhân chính gây ra các rối loạn tuyến giáp, bao gồm u xơ tuyến giáp, đặc biệt ở các khu vực thiếu i-ốt như một số vùng nông thôn Việt Nam. Theo WHO, người trưởng thành cần khoảng 150 mcg i-ốt mỗi ngày, trong khi phụ nữ mang thai và cho con bú cần 200-250 mcg. Các nguồn i-ốt tự nhiên bao gồm hải sản (cá biển, tôm, cua), rong biển, sữa, và muối i-ốt. Tuy nhiên, việc bổ sung i-ốt quá mức cũng có thể gây rối loạn tuyến giáp, vì vậy cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng các chất bổ sung i-ốt.
Duy trì cân nặng hợp lý
Béo phì và thừa cân có liên quan đến nguy cơ rối loạn tuyến giáp, bao gồm u xơ tuyến giáp, do ảnh hưởng đến cân bằng hormone và viêm mãn tính trong cơ thể. Chỉ số khối cơ thể (BMI) cao có thể làm tăng nguy cơ/hw1 cơ phát triển nhân tuyến giáp. Để duy trì cân nặng hợp lý, hãy áp dụng chế độ ăn uống giàu rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, và protein nạc, đồng thời hạn chế thực phẩm chế biến sẵn và đường tinh luyện. Tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần (như đi bộ nhanh, đạp xe, hoặc bơi lội) cũng giúp cải thiện sức khỏe tổng thể và giảm nguy cơ bệnh lý tuyến giáp.
Tránh tiếp xúc với chất độc hại
Tiếp xúc lâu dài với phóng xạ (như trong các liệu pháp xạ trị trước đó) hoặc hóa chất công nghiệp (như perchlorate hoặc thiocyanate) có thể làm tăng nguy cơ phát triển u xơ tuyến giáp. Ngoài ra, hút thuốc lá có liên quan đến rối loạn chức năng tuyến giáp do chứa các chất độc hại.
Kiểm tra sức khỏe định kỳ
Việc kiểm tra sức khỏe định kỳ, đặc biệt ở phụ nữ trên 35 tuổi hoặc những người có tiền sử gia đình mắc bệnh tuyến giáp, là yếu tố then chốt để phát hiện sớm u xơ tuyến giáp. Theo khuyến nghị của ATA, phụ nữ trong độ tuổi 35-65 nên thực hiện siêu âm tuyến giáp mỗi 3-5 năm, ngay cả khi không có triệu chứng rõ ràng. Những người có yếu tố nguy cơ cao (như tiền sử gia đình, thiếu i-ốt, hoặc bệnh tự miễn) cần kiểm tra thường xuyên hơn, ví dụ mỗi 1-2 năm. Phát hiện sớm u xơ tuyến giáp giúp giảm nguy cơ biến chứng và tăng hiệu quả điều trị.
Quản lý căng thẳng
Căng thẳng mãn tính có thể làm rối loạn trục hạ đồi-tuyến yên-tuyến giáp, ảnh hưởng đến sản xuất hormone và tăng nguy cơ phát triển u xơ tuyến giáp. Tâm lý căng thẳng kéo dài có thể làm tăng viêm trong cơ thể, góp phần vào sự phát triển của các nhân tuyến giáp. Để quản lý căng thẳng, hãy thử các kỹ thuật như thiền định, yoga, tập thở sâu, hoặc tham gia các hoạt động thư giãn như đi bộ trong thiên nhiên. Dành thời gian cho các sở thích cá nhân và duy trì giấc ngủ chất lượng (7-8 giờ mỗi đêm) cũng giúp cải thiện sức khỏe tuyến giáp.
U Xơ Tuyến Giáp Có Nguy Hiểm Không?
Hầu hết các trường hợp u xơ tuyến giáp là lành tính và không gây nguy hiểm đến tính mạng. Tuy nhiên, một số ít nhân tuyến giáp có thể tiến triển thành ung thư, đặc biệt nếu có các yếu tố nguy cơ như tiền sử gia đình hoặc tiếp xúc với phóng xạ. Theo American Cancer Society, ung thư tuyến giáp chiếm khoảng 1% tổng số ca ung thư, nhưng tỷ lệ sống sót sau 5 năm đạt hơn 98% nếu được phát hiện sớm.Nếu bạn nghi ngờ mình có u xơ tuyến giáp hoặc gặp các triệu chứng bất thường, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa nội tiết để được đánh giá và điều trị kịp thời.
U xơ tuyến giáp là một bệnh lý phổ biến nhưng có thể được kiểm soát hiệu quả nếu được phát hiện và điều trị sớm. Bằng cách hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và các phương pháp điều trị, bạn có thể chủ động bảo vệ sức khỏe của mình. Hãy duy trì lối sống lành mạnh, kiểm tra sức khỏe định kỳ và tham khảo ý kiến bác sĩ khi cần thiết.
Nếu bạn đang tìm kiếm thông tin chi tiết hoặc cần tư vấn về u xơ tuyến giáp, hãy liên hệ với Phòng khám Bác sĩ Nguyễn Đức Tỉnh để được hỗ trợ bởi đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm.
